رابطه میان پیشرفت اقتصادی و صنعت نظامی در کره جنوبی
اگر بخواهیم ریشه‌های صنعتی شدن کره جنوبی را بررسی کنیم باید بگوییم رابطه تنگاتنگی میان صنعتی شدن این کشور و بخش نظامی آن وجود دارد. به گونه‌ای که سایر صنایع، یا مصرف کننده زیرساخت‌هایی بوده‌اند که برای صنایع دفاعی ایجاد شد یا از فناوری‌هایی بهره‌برداری کرده‌اند که در صنایع نظامی به دست آمده بود. این مسئله در تاریخ اقتصاد سیاسی کره جنوبی به قدری پررنگ است که برخی، صنعتی شدن این کشور را با عبارت «مدرنیته نظامی» توصیف کرده‌اند.1 اما کمتر گفته می‌شود که این مدرنیته نظامی واکنشی بر محرومیت‌های نظامی و تحریم‌های تسلیحاتی آمریکا علیه کره بوده است.
تحریم تسلیحاتی کره جنوبی توسط آمریکا
اواخر دهه ۱۹۶۰ میلادی تنش میان کره شمالی و کره جنوبی بالا گرفته بود. در چنین شرایطی دکترین ریچارد نیکسون، رئیس جمهور وقت آمریکا، اعلام شد. طبق این دکترین، هم‌پیمانان واشنگتن در آسیا می‌بایست توانمندی‌های نظامی لازم برای دفاع از خود را کسب می‌کردند. این درحالی بود که آمریکا طی بیش از دو دهه حضور نظامی در کره جنوبی نه زیرساختی ایجاد و نه فناوری نظامی به سئول منتقل کرده بود. در این مدت حتی نیروی بومی ماهر در مسائل نظامی نیز تربیت نشده بود.2
پیرو تصمیم به خروج نیروهای آمریکایی از خاک کره، ریچارد نیکسون وعده داد که علاوه بر اعطای کمک 1.5 میلیارد دلاری برای ارتقای توان تسلیحاتی کره جنوبی، تکنولوژی لازم را برای تولید تسلیحات مدل آمریکایی در کره جنوبی در اختیار سئول قرار دهد. اما نه تنها هیچ‌کدام از این وعده‌های واشنگتن عملی نشد، بلکه آمریکا با این بهانه که دست‌یابی به تسلیحات خطرناک ممکن است انگیزه‌ای برای یک جنگ جدید میان دو کره شده یا به مسابقه تسلیحاتی در منطقه دامن زند، محدودیت‌هایی را بر تولید و تجارت سلاح توسط ژنرال پارک وضع و عملاً دولت کره را تحریم تسلیحاتی کرد.3
تغییر سیاست نظامی کره جنوبی
«پیتر بانسیوک کِوون» مورخ کره‌ای می‌نویسد:
«شوک دوجانبه خروج نیروهای نظامی آمریکا از کره و اعمال محدودیت بر خرید تسلیحات از طرف واشنگتن، کره جنوبی را دچار بحرانی کرد که بازسازی اصولی نظام دفاعی آن را ضروری ساخت. در سرتاسر دهه ۱۹۷۰ ژنرال پارک به‌صورت راهبردی هم «خوداتکایی نظامی» را دنبال می‌کرد و هم «خودکفایی اقتصادی» را».4
براساس آنچه در گزارش کنگره آمریکا از روابط سئول - واشنگتن آمده است، با وجود اینکه آمریکا محدودیت‌هایی را برای تولید و تجارت برخی اقلام دفاعی وضع و کره را از توسعه برخی توانمندی‌های نظامی منع کرد، دولت پارک با نادیده گرفتن و دور زدن این محدودیت‌ها راه خود را در پیش گرفت. اما دور زدن محدودیت‌های آمریکا برای دست‌یابی به خوداتکایی نظامی کافی نبود. کره جنوبی نیازمند سرمایه‌گذاری عظیمی برای دست‌یابی به چنین اهداف بلندی بود.
امتناع کشورهای خارجی از سرمایه‌گذاری در کره
اولین و البته ساده‌ترین مسیری که پارک انتخاب کرد، دریافت تسهیلات مالی از کشورهای خارجی برای تامین سرمایه مورد نیاز بود. او به هیئت برنامه‌ریزی اقتصادی ماموریت داد که منابع مالی خارجی لازم برای احداث کارخانه‌های تولید تسلیحات را جذب کند.5 اما پس از ۱۵ ماه مذاکره با طرف‌های خارجی از جمله ژاپن، آمریکا و دولت‌های اروپایی، هیئت برنامه‌ریزی اقتصادی در تاریخ ۱۰ نوامبر ۱۹۷۱ رسماً به پارک گزارش داد که موفق به جذب تسهیلات مالی خارجی نشده است. برای نمونه هیئت برنامه‌ریزی اقتصادی برای تأسیس کارخانه فولاد سراغ کنسرسیومی متشکل از 10 کشور غربی و ۵ نهاد مالی بین‌المللی رفت تا از آن‌ها کمک بگیرد. اما طرف‌های خارجی به صراحت می‌گفتند که این پروژه از نظر اقتصادی ناممکن است.6
طرح خودکفایی صنایع تسلیحاتی روی میز پارک
در چنین شرایطی که دولت پارک از دریافت منابع و تسهیلات و کمک خارجی کاملاً ناامید شده بود، «او وُنچ اُول»، معاون وقت وزیر صنعت و تجارت، طرحی را به رئیس‌جمهور ارائه کرد که طبق آن صنایع مدنظر با تکیه بر توان فنی و منابع موجود داخلی ایجاد می‌شدند. این طرح ۶ محور اصلی داشت که اهمّ آن از این قرار بود که توسعه صنایع دفاعی باید در چارچوب توسعه صنایع سنگین و شیمیایی دنبال شود؛ دولت می‌بایست برجسته‌ترین شرکت‌های خصوصی موجود را انتخاب و آن‌ها را مکلف به تولید قطعات و ماشین‌آلات مورد نیاز کند.7 پس از بررسی این طرح، «اُول» به سمت مشاور عالی اقتصادی رئیس جمهور منصوب و مسئول اجرای پروژه شد.
بر اساس اسنادی که پس از دهه‌ها از طبقه‌بندی خارج شد، برنامه‌ای تحت عنوان «بازسازی صنعت مطابق با توسعه صنایع سنگین و شیمیایی» تدوین شد که دو هدف دست‌یابی به زیرساخت‌های تولید صنعتی و توان تولید تسلیحات را به طور همزمان دنبال می‌کرد.8
اجرای طرح توسعه ملی صنایع شیمیایی و سنگین
ژنرال پارک در یک کنفرانس مطبوعاتی آغاز برنامه توسعه صنایع سنگین و شیمیایی را با این جملات اعلام کرد: «بدین‌وسیله سیاست توسعه صنایع شیمیایی و سنگین را اعلام می‌کنم که بر اساس آن دولت از این تاریخ به بعد روی توسعه این صنایع متمرکز خواهد شد. همچنین از آحاد ملت می‌خواهم که از هم‌اکنون جنبش ملی دست‌یابی به علم را آغاز کنیم. از همه می‌خواهم مهارت‌های فنی را بیاموزند، در آن‌ها خبره شوند و توسعه‌شان دهند».9
صنایع شش‌گانه فولاد، ماشین‌آلات سنگین، کشتی‌سازی، صنایع شیمیایی، پتروشیمی، فلزات غیرآهنی و صنایع الکترونیک به عنوان صنایع اصلی در برنامه توسعه صنایع شیمیایی و سنگین انتخاب شدند که هر کدام سهم مشخصی در تولید تسلیحات نظامی داشتند.10 در تصویر زیر این صنایع شش‌گانه و ارتباط آن‌ها با حوزه نظامی مشخص است.
انتقال فناوری‌های صنایع نظامی به صنایع تجاری
ایجاد این زیرساخت‌ها، رابطه‌ای دوسویه میان بخش نظامی و تجاری کره برقرار کرد. صنایع دفاعی، انگیزه و محرک لازم را برای مدل‌سازی فناوری‌ها و تکنیک‌های مرتبط با صنایع سنگین و شیمیایی ایجاد نمود. این اتفاق، شرکت‌های خصوصی کره جنوبی را که مجری پروژه‌های نظامی بودند، در صنایع تجاری نیز توانمند ساخت. به مرور فناوری‌ها و تکنیک‌هایی که در ابتدا با سرمایه‌گذاری و هدایت دولت برای دست‌یابی به توان دفاعی تحصیل شدند، توسط شرکت‌های مجری پروژه‌ها به حوزه تجاری سرریز کرده، باعث تحول اساسی در این بخش شدند.
یکی از مثال‌های بارز سرریز فناوری از حوزه نظامی به حوزه‌های تجاری، فناوری جوش فولاد است. شرکت صنایع سنگین KIA در سال ۱۹۷۶ در فرآیند تولید بدنه خودروهای زرهی موفق به کسب این فناوری شد. این پیشرفت، صنایع خودروسازی و کشتی‌سازی کره جنوبی را متحول ساخت. شرکت کیا هم با همکاری دیگر شرکت‌ها از جمله شرکت صنایع سنگین دوو(Daewoo Heavy Industries) و شرکت صنایع تونگیل(Tongil Industries) موفق به تولید توپ سنگین شدند. طولی نکشید که این شرکت‌ها به فناوری‌های لازم برای تولید ماشین‌آلات سنگین از جمله مواد و متالوژی برای فولادهای خاص، آلومینیوم با کشش بالا، فولاد ریخته‌گری، برنج، ماشین‌آلات کنترل حرارت و... نیز دست یافتند.11
KIA ،Hyundai ،Daewoo ،Samsung و LG حاصل توسعه صنایع نظامی
بسیاری از شرکت‌های عظیم کره‌ای که امروز در جهان شناخته‌شده هستند، موفقیت خود را مدیون پروژه‌های نظامی هستند که دولت ژنرال پارک برای دست‌یابی به توان تسلیحاتی تعریف کرد. برای نمونه شرکت‌های LG و Samsung مجری پروژه‌هایی در رابطه با سیستم‌های الکترونیکی و اطلاعاتی نظامی بودند؛ هیوندای، سامسونگ و دوو مجری پروژه‌های مرتبط با خودروهای زرهی و قطعات آن‌ها بودند. هیوندای و دوو مجری پروژه‌های تولید زیر‌دریایی و دیگر تصمیمات مرتبط با نیروی دریایی بودند.12 به این ترتیب کره‌ای‌ها توانستند همراه با توسعه صنایع نظامی، صنایع تجاری پیشرفته‌ای را ایجاد کنند که توانسته‌اند در سطح جهانی به رقابت بپردازند.
منابع:
- 1. Moon seungsook, militarized modernity and gendered citizenship in south korea, duke university press, 2005
- 2. Kwon peter banseok, beyond patron and client: historicizing the dialectics of US-ROK relations amid park chung hee’s defense industry development in south korea 1968-1979, seol journal of Korean studies 30.2:185-216, 2017, p. 18
- 3. Kwon, Peter Banseok, Mars and Manna: Defense Industry and the Economic Transformation of Korea under Park Chung Hee, Korea Journal, vol. 58, No. 3, 2018, pp. 15-46
- 4. Ibid, p. 19
- 5. Hyung-A kim, korea’s development under park chung hee, routledge, 2004, p. 166.
- 6. Sudip Chaudhuri, Government and Economic Development in South Korea, 1961-79, Social Scientist, 1996.
- 7. Hyung-A kim, korea’s development under park chung hee, routledge, 2004, p. 167
- 8. Kwon, Peter Banseok, Mars and Manna: Defense Industry and the Economic Transformation of Korea under Park Chung Hee, Korea Journal, vol. 58, No. 3, 2018
- 9. Hyung-A kim, korea’s development under park chung hee, routledge, 2004, p. 165
- 10. Kwon, Peter Banseok, Mars and Manna: Defense Industry and the Economic Transformation of Korea under Park Chung Hee, Korea Journal, vol. 58, No. 3, 2018
- 11. Kwon, Peter Banseok, Mars and Manna: Defense Industry and the Economic Transformation of Korea under Park Chung Hee, Korea Journal, vol. 58, No. 3, 2018, pp. 32-33
- 12. Ibid, p. 36
بدون دیدگاه